فرانشیز بیمه چیست؟ راهنمای جامع خودپرداخت در بیمه‌نامه‌ها

مقدمه

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که هنگام دریافت خسارت از شرکت بیمه، متوجه شوید که بخشی از هزینه‌ها بر عهده خودتان است. این موضوع که به ویژه در بیمه‌هایی مانند بیمه تکمیلی درمان و بیمه بدنه خودرو رایج است، ممکن است سوالاتی را در ذهن شما ایجاد کند. فرانشیز بیمه اصطلاحی کلیدی در صنعت بیمه است که به سهم بیمه‌گذار در جبران خسارت اشاره دارد. در این مقاله، به بررسی جامع مفهوم فرانشیز بیمه، انواع آن، دلایل وجود فرانشیز و کاربرد آن در بیمه‌های مختلف می‌پردازیم.

فرانشیز بیمه به زبان ساده: سهم شما در جبران خسارت

به زبان ساده، فرانشیز بیمه به آن بخش از خسارت گفته می‌شود که بر اساس شرایط بیمه‌نامه، پرداخت آن بر عهده بیمه‌گذار (شما) است و شرکت بیمه تعهدی در قبال آن ندارد. به عبارت دیگر، فرانشیز مبلغی است که شما به عنوان بیمه‌گذار، در هنگام وقوع خسارت، باید از جیب خود پرداخت کنید و مابقی خسارت توسط شرکت بیمه جبران می‌شود. اصطلاح “فرانشیز” در بیمه، با نام‌های دیگری همچون “سهم بیمه‌گذار” یا “خودپرداخت” نیز شناخته می‌شود.

برای درک بهتر مفهوم فرانشیز، به یک مثال ساده توجه کنید:

فرض کنید شما بیمه بدنه خودرو با پوشش سرقت کلی خریداری کرده‌اید و فرانشیز آن 15% تعیین شده است. اگر خودروی شما به سرقت برود و ارزش آن 300 میلیون تومان برآورد شود، شرکت بیمه کل خسارت را به شما پرداخت نخواهد کرد. بر اساس فرانشیز 15 درصدی، شما باید 45 میلیون تومان (15% از 300 میلیون تومان) را به عنوان فرانشیز پرداخت کنید و شرکت بیمه 255 میلیون تومان باقی‌مانده را به شما پرداخت خواهد کرد.

انواع فرانشیز بیمه: از مبلغ ثابت تا درصد خسارت

فرانشیز بیمه به روش‌های مختلفی محاسبه و در بیمه‌نامه‌ها اعمال می‌شود. رایج‌ترین انواع فرانشیز عبارتند از:

• فرانشیز مبلغی (ثابت): در این نوع فرانشیز، مبلغ مشخص و ثابتی در بیمه‌نامه به عنوان فرانشیز تعیین می‌شود. این مبلغ به صورت عددی معین شده و در هنگام پرداخت خسارت، از مبلغ کل خسارت کسر می‌گردد. به عنوان مثال، اگر فرانشیز بیمه 2 میلیون تومان تعیین شده باشد، در هر خسارتی که رخ دهد، 2 میلیون تومان اول بر عهده بیمه‌گذار خواهد بود. این نوع فرانشیز معمولاً با عنوان “سقف فرانشیز” در بیمه‌نامه‌ها مشخص می‌شود.
• فرانشیز درصدی از مبلغ بیمه: در این حالت، فرانشیز به صورت درصدی از مبلغ کل بیمه‌نامه محاسبه می‌شود. به این ترتیب، هرچه مبلغ بیمه‌نامه بیشتر باشد، میزان فرانشیز نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال، اگر فرانشیز 20% از مبلغ بیمه تعیین شده باشد و مبلغ بیمه 400 میلیون تومان باشد، فرانشیز معادل 80 میلیون تومان خواهد بود.
• فرانشیز درصدی از خسارت: این نوع فرانشیز، رایج‌ترین نوع فرانشیز در بیمه‌های درمان تکمیلی است. در این روش، درصد مشخصی از خسارت وارد شده به عنوان فرانشیز تعیین می‌شود و بیمه‌گذار موظف به پرداخت آن درصد از خسارت است. به عنوان مثال، اگر فرانشیز 25% از خسارت تعیین شده باشد و خسارت 50 میلیون تومان باشد، بیمه‌گذار باید 12.5 میلیون تومان (25% از 50 میلیون تومان) را پرداخت کند.
• فرانشیز ترکیبی: در برخی موارد، برای محاسبه فرانشیز از ترکیبی از دو روش بالا استفاده می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است فرانشیز به صورت “10% خسارت یا سقف 100 هزار تومان، هر کدام که کمتر باشد” تعیین شود. در این حالت، مبلغ فرانشیز هر کدام از این دو مقدار که کمتر باشد، اعمال خواهد شد.
• تعیین سقف غرامت: در این روش، سقف مشخصی برای پرداخت غرامت توسط شرکت بیمه تعیین می‌شود و خسارت‌های فراتر از این سقف، به عهده بیمه‌گذار خواهد بود. این نوع فرانشیز معمولاً در بیمه‌هایی با ریسک بالا استفاده می‌شود.

چرا فرانشیز در بیمه وجود دارد؟ دلایل اقتصادی و مدیریتی

شاید این سوال برای شما مطرح شود که چرا اساساً فرانشیز در بیمه‌نامه‌ها وجود دارد و چه توجیهی برای کسر بخشی از خسارت از بیمه‌گذار وجود دارد؟ دلایل متعددی برای اعمال فرانشیز در بیمه وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. کاهش حق بیمه: یکی از مهم‌ترین دلایل وجود فرانشیز، کاهش حق بیمه پرداختی توسط بیمه‌گذار است. با پذیرش بخشی از خسارت توسط بیمه‌گذار (فرانشیز)، تعهدات شرکت بیمه کاهش یافته و در نتیجه، حق بیمه نیز ارزان‌تر می‌شود. به این ترتیب، بیمه برای طیف وسیع‌تری از افراد با بودجه‌های مختلف قابل دسترس می‌شود.
2. مدیریت ریسک و کاهش خسارت‌های جزئی: فرانشیز به عنوان یک ابزار مدیریت ریسک عمل می‌کند. بیمه‌گذاران معمولاً نگران خسارت‌های سنگین و غیرقابل جبران هستند، نه خسارت‌های جزئی که به راحتی قابل تحمل باشند. فرانشیز با حذف خسارت‌های جزئی از تعهدات بیمه، تمرکز بیمه را بر پوشش خسارت‌های بزرگ و فاجعه‌بار معطوف می‌کند.
3. کاهش “خطر اخلاقی” (Moral Hazard): وجود فرانشیز باعث می‌شود بیمه‌گذاران توجه بیشتری به رعایت نکات ایمنی و پیشگیری از حوادث داشته باشند. اگر تمام خسارات به طور کامل توسط بیمه جبران شود، ممکن است انگیزه بیمه‌گذار برای احتیاط و مراقبت از موضوع بیمه کاهش یابد. فرانشیز با ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در بیمه‌گذار، به کاهش رفتارهای پرخطر و در نتیجه، کاهش تعداد و شدت خسارات کمک می‌کند.
4. کاهش هزینه‌های اداری شرکت بیمه: پرداخت خسارت‌های جزئی، هزینه‌های اداری قابل توجهی را برای شرکت‌های بیمه به همراه دارد. وجود فرانشیز با کاهش تعداد مراجعات برای دریافت خسارت‌های کوچک، به کاهش این هزینه‌ها و در نهایت، کاهش حق بیمه‌ها منجر می‌شود.

فرانشیز در بیمه‌های مختلف: اموال، اشخاص و مسئولیت

فرانشیز در انواع مختلف بیمه‌ها کاربردهای متفاوتی دارد:

• بیمه‌های اموال: در بیمه آتش‌سوزی، معمولاً برای پوشش‌های اصلی فرانشیز اعمال نمی‌شود، اما برای خطرات اضافی مانند زلزله، فرانشیز (مثلاً 15%) در نظر گرفته می‌شود. در بیمه‌های باربری، در بیمه‌نامه‌های کلوز A (بیمه با تمام ریسک‌ها) فرانشیز وجود ندارد، اما در کلوز B، برای خسارات جزئی فرانشیز (3-5%) اعمال می‌شود. بیمه بدنه خودرو یکی از رایج‌ترین بیمه‌های اموال است که در آن فرانشیز به طور معمول وجود دارد و میزان آن بسته به نوع خسارت (کلی یا جزئی) و قطعات خودرو متغیر است. بیمه‌های مهندسی نیز معمولاً فرانشیز قابل توجهی دارند.
• بیمه‌های اشخاص: در بیمه عمر، فرانشیز معمولاً کاربرد ندارد. در بیمه حوادث، برای خسارت نقص عضو و ازکارافتادگی فرانشیز معمول نیست، اما در بیمه‌های درمان تکمیلی، فرانشیز به یک قاعده تبدیل شده است. فرانشیز در بیمه‌های درمان معمولاً برای هزینه‌های دارو و حق‌الزحمه پزشک اعمال می‌شود و به صورت درصدی از هزینه درمان محاسبه می‌گردد. بیمه تامین اجتماعی نیز برای خدمات درمانی خود، فرانشیز در نظر می‌گیرد (مثلاً 10% برای بستری و 30% برای سرپایی).
• بیمه‌های مسئولیت: در بیمه‌های مسئولیت اختیاری، بیمه‌گذار می‌تواند با پذیرش فرانشیز، حق بیمه کمتری پرداخت کند. در این حالت، خسارت‌های کوچک تا سقف فرانشیز بر عهده بیمه‌گذار خواهد بود. اما در بیمه‌های مسئولیت اجباری (مانند بیمه شخص ثالث اجباری خودرو)، به دلیل حمایت از زیان‌دیدگان و تسهیل جبران خسارت، فرانشیز معمولاً اعمال نمی‌شود.

نکات کلیدی فرانشیز بیمه: آنچه بیمه‌گذاران باید بدانند

در هنگام خرید بیمه و بررسی شرایط فرانشیز، به نکات زیر توجه داشته باشید:

• میزان فرانشیز: میزان فرانشیز در شرکت‌های بیمه مختلف و برای بیمه‌های گوناگون متفاوت است. قبل از خرید بیمه، حتماً میزان فرانشیز و نحوه محاسبه آن را به دقت بررسی کنید.
• تنوع فرانشیزها: به تنوع انواع فرانشیز (مبلغی، درصدی، ترکیبی) توجه کنید و با توجه به نیاز و شرایط خود، مناسب‌ترین نوع فرانشیز را انتخاب نمایید.
• تاثیر فرانشیز بر حق بیمه: به خاطر داشته باشید که افزایش فرانشیز معمولاً منجر به کاهش حق بیمه پرداختی می‌شود و بالعکس. انتخاب میزان فرانشیز، یک تصمیم استراتژیک است که باید با در نظر گرفتن توان مالی و میزان ریسک‌پذیری شما اتخاذ شود.
• پوشش فرانشیز توسط بیمه تکمیلی: اگر دارای بیمه پایه (مانند تامین اجتماعی) و بیمه تکمیلی هستید، معمولاً فرانشیز بیمه پایه توسط بیمه تکمیلی پوشش داده می‌شود.

نتیجه‌گیری

فرانشیز بیمه بخشی جدایی‌ناپذیر از صنعت بیمه است که با هدف مدیریت ریسک، کاهش حق بیمه و ایجاد تعادل بین منافع بیمه‌گر و بیمه‌گذار طراحی شده است. درک مفهوم فرانشیز، انواع آن و کاربرد آن در بیمه‌های مختلف، به شما کمک می‌کند تا انتخاب آگاهانه‌تری در خرید بیمه داشته باشید و پوشش بیمه‌ای مناسب با نیازها و شرایط خود را برگزینید. تیم کارشناسی دکتر حسن شیخ الاسلامی با ارائه این راهنما، امیدوار است گامی موثر در جهت افزایش آگاهی شما در زمینه مسائل بیمه‌ای و مدیریت ریسک برداشته باشد.